آزمایش سدیم | آزمایش Na خون

آزمایش سدیم | آزمایش Na خون

سدیم خون (Na) Sodium, Blood (Na)

مقادیر طبیعی آزمایش سدیم Na

• بالغین / افراد مسن : mEq/L 136-145 (واحد SI)
• کودکان : mEq/L 136-145
• شیرخواران : mEq/L 134-150
• نوزادان : mEq/L 134-144
• mEq/L 120> مقادیر بحرانی> mEq/L 160

 

کاربرد آزمایش سدیم Na

این آزمایش بخشی از بررسی آزمایشگاهی روتین اکثر بیماران می باشد. یکی از آزمایش هایی است که در صورت درخواست الکترولیت های سرم، به صورت اتوماتیک انجام می شود. این آزمایش برای بررسی و کنترل تعادل مایعات بدن و الکترولیت ها و درمان استفاده می گردد.

توضیح آزمایش سدیم Na

Na کاتیون اصلی فضای خارج سلولی و غلظت سرمی آن حدود mEq/L 140 می باشد. غلظت Na داخل سلولی تنها mEq/L 5 است. بنابراین نمک های Na شاخص های اصلی اسمولالیته خارج سلولی می باشند. محتوای Na خون، نتیجه تعادل بین مصرف Na رژیم غذایی و دفع کلیوی آن می باشد. به طور طبیعی دفع غیرکلیوی (مانند عرق) Na ناچیز است.

عوامل بسیاری تعادل Na را تنظیم می کنند. آلدوسترون با تحریک کلیه ها به بازجذب Na و کاهش دفع کلیوی آن را حفظ می کند. افزایش سطح Na ، فاکتور ناتریورتیک یا فاکتور سوم را تحریک می نماید. این هورمون جذب کلیوی Na را کاهش و دفع کلیوی آن را افزایش می دهد. ADH (هورمون آنتی دیورتیک) که بازجذب آب از توبول های دیستال کلیه را کنترل می کند، با رقیق یا غلیظ کردن Na بر غلظت آن اثرگذار است.

از نظر فیزیولوژیکی آب و Na ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. با افزایش آب آزاد بدن، Na سرم رقیق می شود و غلظتش کاهش می یابد. کلیه، این وضعیت را با حفظ Na و دفع آب جبران می کند. در صورت کاهش آب آزاد بدن، غلظت Na سرم افزایش می یابد، سپس کلیه در پاسخ آب آزاد را حفظ می کند. آلدوسترون، ADH (وازوپرسین) و فاکتور ناتریورتیک همه در این عمل جبرانی کلیه شرکت می نمایند تا اب آزاد را در سطحی مناسب نگه دارند. در بالغین، برای حفظ تعادل Na، مصرف رژیم غذایی دارای حدود mEq/day 90-250 سدیم ضروری می باشد. ممکن است وقتی سطح Na به کمتر از mEq/L 125 برسد علائم بالینی هایپوناترمی شروع شوند. اولین علامت، ضعف است. در صورت افت سطح Na به کمتر از mEq/L 115 گیجی و خستگی رخ می دهد و با ادامه ی کاهش ممکن است کندی ذهن و کوما ایجاد شوند. علائم بالینی هایپرناترمی، خشکی غشاهای موکوسی، تشنگی، بی قراری، هایپررفلکسی، مانیا و تشنج می باشند.

عوامل مداخله گر آزمایش سدیم Na

ممکن است شوک، جراحی یا ترومای اخیر موجب افزایش سطح Na شوند زیرا جریان خون کلیوی کاهش می یابد. رنین و آنژیوتانسین، ترشح آلدوسترون را تحریک می کنند، آلدوسترون افزایش بازجذب کلیوی Na را تحریک می نماید.

استروئید های آنابولیک، آنتی بیوتیک ها، کلونیدین، کورتیکواستروئید ها، داروهای ضد سرفه، ملین ها، متیل دوپا، کاربنی سیلین، استروژن ها و قرص های ضد بارداری داروهایی می باشند که ممکن است موجب افزایش سطح Na شوند.

ممکن است کاربامازپین، دیورتیک ها، مایعات بدون IV Na، سولفونیل اوره ها، تریامترن، مهارکننده های ACE، کاپتوپریل، هالوپریدول، هپارین، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی، TCA ها و وازوپرسیون موجب کاهش سطح Na شوند.

روش انجام آزمایش سدیم یا Na خون

قبل از نمونه گیری

• روش کار بصورت خونگیری وریدی می باشد.
• به بیمار گفته می شود که هیچ محدودیت غذا یا مایعات وجود ندارد.

هنگام نمونه گیری

• در یک لوله ی در قرمز یا سبز نمونه خون وریدی گرفته می شود.
• اگر بیمار انفوزیون IV دریافت می کند از بازوی مقابل خونگیری می شود.

بعد از نمونه گیری

• محل خونگیری را فشار می دهند یا از پانسمان فشاری استفاده می کنند.
• محل خونگیری را از نظر خونریزی بررسی می کنند.

نتایج آزمایش و اهمیت بالینی در آزمایش سدیم خون یا Na خون

سطوح بالا (هایپرناترمی)

افزایش مصرف Na

• افزایش مصرف رژیم غذایی دارای Na: در صورت مصرف مقدار زیادی Na (معمولا به صورت نمک) بدون آب کافی، هایپر ناترمی رخ می دهد.
• Na زیاد در مایعات IV: کلیه طبیعی روزانه می تواند حدود mEq 450-500Na را دفع کند. اگر مصرف Na در فردی که در حال حاضر دفع Na ندارد یا قبلا دچار کمبود Na نبوده است، از این مقدار تجاوز کند، سطح Na بالا می رود.

کاهش دفع Na

• سندرم کوشینگ: کورتیکواستروئید ها اثری "شبه آلدوسترونی" دارند.
• هایپوآلدوسترونیسم: آلدوسترون محرک بازجذب Na در سطح لوله های کلیوی می باشد.

دفع بیش از حد آب آزاد بدن

• دفع از راه GI یا دستگاه گوارش (بدون جایگزینی مجدد آب): در صورتی که آب آزاد دفع شود، Na باقی مانده غلیظ می گردد.
• تعریق شدید: اگر چه عرق حاوی Na می باشد، اما اکثر آن آب آزاد است. این پدیده باعث افزایش غلظت Na می شود. در صورتی که جایگزینی آب، بدون Na انجام گردد، Na رقیق می شود و هایپوناترمی به وجود می آید.
• سوختگی های حرارتی وسیع: اگر سوختگی وسیع باشد، سرم و مقدار زیادی آب آزاد از محل جراحت باز دفع و Na غلیظ می شود. با جایگزین کردن مایعات و پاسخ فیزیولوژیکی بدن با تحریک ADH، Na رقیق می گردد و هایپوناترمی به وجود می آید.
• دیابت بی مزه: کمبود ADH و عدم توانایی پاسخگویی کلیه به ADH باعث دفع شدن مقدار زیادی آب آزاد می شود و Na غلیظ می گردد.
• دیورز اسمزی: دیورز اسمزی (به جز هایپرگلیسمی) باعث دفع شدن آب با سرعتی بیش تر از Na می شود. در این حالت سطح Na به دلیل غلیظ شدن، بالا می رود. اما در صورتی که برای درمان، آب آزاد به بیمار داده شود، Na رقیق می گردد و هایپوناترمی به وجود می آید.

سطوح پایین (هایپوناترمی)

کاهش مصرف Na

• کمبود Na در رژیم غذایی: بازده جذب Na از روده بسیار بالا می باشد، درنتیجه، این کمبود به ندرت رخ می دهد.
• کمبود Na در مایعات IV: در صورتی که درمان جایگزینی با IV، مقدار Na را کمتر از حداقل دفع فیزیولوژیکی و یا دفع جاری Na تامین کند، باقی مانده ی Na بدن رقیق خواهد شد.

افزایش دفع Na

• بیماری آدیسون: سطح آلدوسترون و کورتیکواستروئیدها کافی نیست و Na در کلیه ها بازجذب نمی شود و در ادرار دفع می گردد.
• اسهال، استفراغ، آسپیراسیون نازوگاستریک: Na محتویات GI همراه با مایع دفع می شود. اگر مایع جایگزین شده IV حاوی مقدار Na کافی نباشد، هایپوناترمی شدید می شود.
• دفع به داخل مجرای روده (ایلئوس، انسداد مکانیکی): مقدار زیادی مایع خارج سلولی وارد "فضای سوم" می شود و به داخل روده متسع می رود. این مایع حاوی Na می باشد. اگر مایع IV جایگزین شده به مقدار کافی Na نداشته باشد، هایپوناترمی شدید می شود.
• تجویز دیورتیک: عمل بسیاری از دیورتیک ها بر اساس مهار با جذب کلیوی Na است. در نتیجه سطح Na کاهش می یابد.
• نارسایی مزمن کلیه: کلیه قدرت بازجذب خود را از دست می دهد و مقدار زیادی Na از ادرار دفع می شود.
• آسپیراسیون مقدار زیادی مایع پلور یا آسیت: غلظت Na در این مایعات مشابه سرم است. جبران آسپیراسیون این مایعات با ترشح ADH صورت می گیرد که خود باعث افزایش بازجذب کلیوی آب و رقیق شدن Na می شود.

افزایش آب آزاد بدن

• نوشیدن زیاد آب: پرنوشی فیزیولوژیک باعث رقیق شدن Na می شود.
• هایپرگلیسمی: به ازای هر mL 100/mg 60 افزایش گلوکز بیش از حد طبیعی، mEq/L 1 از Na کاسته می شود، زیرا بر اثر خاصیت اسمزی گلوکز، آب آزاد فضای خارج سلولی به داخل کشیده می شود و Na رقیق می گردد. همچنین نمک های کتونی Naبه ادرار دفع می شوند و سطح Na کاهش می یابد.
• مصرف زیاد اب از راه IV: در صورتی که مایع مورد استفاده برای درمان IV، حاوی مقدار Na کمتر از حد لازم برای تثبیت مقدار آن و یا دفع جاری Na باشد، Na رقیق می شود. در صورتی که در بیمار مبتلا به کمبود قابل ملاحظه Na، مایع IV درمانی فاقد Na باشد جایگزینی مجدد آب، باعث رقیق شدن Na می شود.
• نارسایی احتقانی قلب
• آسیت: آب آوردگی شکم
• ادم محیطی: این وضعیت ها باعث افزایش احتباس اب آزاد می شوند و Na هم رقیق می گردد.
• سندرم ترشح نامناسب یا نابجای ADH: ترشح بیش از اندازه ی ADH باعث تحریک بازجذب آب آزاد از کلیه می شود و Na رقیق می گردد.

آزمایش های مرتبط با آزمایش سدیم خون یا Na خون

• سدیم ادرار: اندازه گیری سدیم ادرار به بررسی وضع تعادل آب و سدیم بدن کمک می کند.
• آلدوسترون: بیش از هر هورمون دیگر، آلدوسترون بر سطح سدیم خون تاثیرگذار است.
• ADH: با اثرگذاری بر دفع آب آزاد، این هورمون Na را رقیق یا غلیظ می کند.